Hel op aarde: de mishandeling van dieren in christelijk perspectief

“Regions of sorrow, doleful shades, where peace
And rest can never dwell, hope never comes
That comes to all.
No rest, but endless torture still urges.”¹

Inleiding

“Als we ook maar een tiende geloven van wat dierenrechtenactivisten beweren, dan zou de moderne industriële landbouw weleens de grootste misdaad uit de geschiedenis kunnen zijn.”²

“Like pornography, factory farming is hard to define but easy to identify. In a narrow sense it is a system of industrialized and intensive agriculture in which animals-often housed by the tens or even hundreds of thousands-are genetically engineered, restricted in mobility, and fed unnatural diets (which almost always include various drugs, like antimicrobials). Globally, roughly 50 billion land animals are now factory farmed every year. (There is no tally of fish.) Ninety-nine percent of all land animals eaten or used to produce milk and eggs in the United States are factory farmed. So although there are important exceptions, to speak about eating animals today is to speak about factory farming.³”

Om echt te beginnen, wil ik dit citaat van de Britse auteur en activist Ed Winters voorleggen:

“I often hear people say that ‘animals can’t comprehend death’ or that they ‘don’t understand the concept of time’. While there are good indicators that animals do have an understanding of death, such as showing signs of mourning, grief and loss, and they also exhibit fear in slaughterhouses, even if they don’t comprehend death and the loss of time and life, could this not potentially make what we do even worse?
Let’s say you’re a pig on a farm. You’ve been mutilated, forcibly impregnated, trapped in a cage you can’t turn around in, and this is all you’ve ever known. How do we know that that pig doesn’t think that this is all they will ever know?
For that pig, without the awareness that what is happening to them could ever end, and without comprehending death, it may well seem like this is what will happen for eternity. They don’t know about a life outside of that farm, they can’t conceptualise what being free would look like, because for all they know there is no such thing. Is this not how we describe hell? A place of eternal subjugation, fear and suffering? And if so, have we not literally created a hell on earth for these animals?”⁴

Het argument van Ed Winters dat de toestand van dieren in de bio-industrie als een vorm van hel op aarde kan worden gezien, verdient een serieuze theologische overweging. Hij stelt: als we zeggen dat dieren het concept van dood of tijd niet begrijpen⁵, dan is hun lijden des te erger want hun bestaan lijkt hen eindeloos, zonder hoop op verlossing. Een varken in een kooi, zonder besef van een andere wereld, leeft als het ware in een eeuwigdurende hel. Deze metafoor roept diepgaande vragen op voor een christelijke reflectie: hebben wij, door onze omgang met dieren, een realiteit gecreëerd die de hel weerspiegelt die de Schrift en vooral de traditie beschrijven?⁶

Dieren en het bewustzijn van lijden

De Bijbel erkent herhaaldelijk dat dieren vreugde en pijn kunnen ervaren. In Numeri 22 lezen we zelfs over een dier dat zich beklaagd als ze geslagen wordt: “Toen opende de HEERE de mond van de ezelin en ze zei tegen Bileam: Wat heb ik u misdaan, dat u mij nu driemaal geslagen hebt?” (Num. 22:28)

De profeet Jesaja schetst een toekomst waarin de schepping verlost zal zijn: “De wolf en het lam zullen samen weiden” (Jes. 65:25)⁷. Dit visioen is niet slechts symbolisch, maar toont dat dieren deel uitmaken van Gods eschatologische vrede.

De kerkvader Basilios de Grote schreef:

“Hetzelfde Goddelijke Woord dat ons gevormd heeft, heeft ook de dieren gevormd. Wij zijn allen deel van dezelfde schepping, deelgenoten van dezelfde adem.”⁸

Als dieren geschapen zijn door hetzelfde Woord, dan verdient hun lijden onze theologische aandacht. Het argument dat hun gebrek aan abstracte tijdsbeleving hun pijn zou verminderen, kan juist omgekeerd worden begrepen: zonder uitzicht op verlossing of einde, lijkt hun bestaan op een eindeloos oordeel.

“Today’s factory farm pig breeds, by contrast, have been so genetically altered that more often than not they must be raised in climate-controlled buildings, cut off from sun and seasons. We are breeding creatures incapable of surviving in any place other than the most artificial of settings. We have focused the awesome power of modern genetic knowledge to bring into being animals that suffer more.”⁹

Het beeld van de hel

Enkele passages in de Bijbel beschrijven de hel als een plaats van voortdurende pijn, duisternis en uitzichtloosheid: “Daar zal geween zijn en tandengeknars” (Mat. 8:12). Wat Winters stelt, sluit hierbij aan: een varken in een kooi, dat nooit vrijheid heeft gekend, dat geen ander bestaan kan bedenken, leeft in een toestand die, vanuit zijn perspectief, eindeloos is.

De middeleeuwse dichter Dante Alighieri schildert in zijn Inferno de hel als een cirkel van voortdurende herhaling: de verdoemden weten dat hun pijn nooit zal eindigen.¹⁰ Ook al ontbreekt dit besef van eeuwigheid bij dieren, de ervaring van eindeloosheid is hun werkelijkheid.

C.S. Lewis echoot dit idee in De grote scheiding, waar hij stelt dat de hel een toestand is die door de zielen zelf oneindig wordt gerekt, een toestand van afgescheidenheid, zonder hoop:

“Het is niet dat de hel groots is, maar dat zij oneindig klein en benauwend is.”¹¹

Zijn woorden doen onheilspellend denken aan een legbatterij, waarin duizenden levens eindeloos samengeperst en benauwd zijn.

“Not a single turkey you can buy in a supermarket could walk normally, much less jump or fly. Did you know that? They can’t even have sex. Not the antibiotic-free, or organic, or free-range, or anything. They all have the same foolish genetics, and their bodies won’t allow for it anymore. Every turkey sold in every store and served in every restaurant was the product of artificial insemination. If it were only for efficiency, that would be one thing, but these animals literally can’t reproduce naturally. Tell me what could be sustainable about that?”¹²

Theologisch oordeel

De kerkvader Johannes Chrysostomos veroordeelde de wreedheid tegen dieren al:

“De wreedheid jegens onredelijke wezens is een zonde, want wie het hart verhardt tegenover hen, hoe zal hij dan niet nog harder zijn voor zijn broeders?”¹³

Wanneer wij dieren plaatsen in een toestand die praktisch identiek is aan een hel, scheppen wij niet slechts moreel kwaad, maar ook een parodie op Gods schepping. In plaats van “de aarde vervullen en haar beheren” (Gen. 1:28), maken wij ons schuldig aan een demonische imitatie van de schepping, waarin schepselen gevangen zijn in een onophoudelijk lijden.

De hel is in de traditie vaak opgevat als de ultieme scheiding van God, een toestand waarin liefde ontbreekt. Wanneer wij dieren reduceren tot objecten, scheiden wij hen van de ervaring van de vreugde die zij zouden kunnen hebben in Gods wereld. Wij maken van hun leven een getuigenis van liefdeloosheid, en dat is niets minder dan een infernale daad.

Conclusie

Ed Winters’ argument confronteert ons met een ongemakkelijke waarheid: de bio-industrie kan gezien worden als een door mensenhanden gemaakte hel. Voor de dieren die erin gevangen zitten, is hun bestaan een eeuwige cyclus van pijn zonder besef van een einde.

“We can’t plead ignorance, only indifference. Those alive today are the generations that came to know better. We have the burden and the opportunity of living in the moment when the critique of factory farming broke into the popular consciousness. We are the ones of whom it will be fairly asked, What did you do when you learned the truth about eating animals?”¹⁴

Als christenen zijn wij geroepen dit lijden te doorbreken. “De hele schepping zucht en kreunt in barensnood” (Rom. 8:22), en dat zuchten omvat ook de miljoenen dieren die wij hebben opgesloten in kooien. Een christelijk antwoord moet zijn: het doorbreken van de hel, door barmhartigheid, gerechtigheid en liefde – niet alleen voor mensen, maar voor heel de schepping.

Eindnoten

1. John Milton, Paradise Lost, Book I, 65–68 ↩︎
2. Yuval Noah Harari, Sapiens ↩︎
3. Jonathan Safran Foer, Eating Animals, p. 34. ↩︎
4. Ed Winters, How to Argue with a Meat Eater (2022), p. 58. ↩︎
5. Net als Winters ga ik er wel degelijk vanuit dat dieren een perspectief van tijd en een begrip van pijn en dood hebben. ↩︎
6. Het gaat me er hier niet om of dit daadwerkelijk het beeld is wat de Bijbel van de eeuwigheid schetst, maar wel om het beeld dat de traditie vaak getekend heeft van de eindbestemming van diegenen die ertoe veroordeeld zouden worden. ↩︎
7. Bijbelcitaten: NBG 1951 / NBV21 / HSV. ↩︎
8. Basilios van Caesarea, Homiliae in Hexaemeron (ca. 370). ↩︎
9. Jonathan Safran Foer, Eating Animals, p. 159. ↩︎
10. Dante Alighieri, Divina Commedia: Inferno, Canto V–XXXIV. ↩︎
11. C.S. Lewis, The Great Divorce (1945). ↩︎
12. Jonathan Safran Foer, Eating Animals, p. 111. ↩︎
13. Johannes Chrysostomos, Homiliae in Matthaeum (4e eeuw). ↩︎
14. Jonathan Safran Foer, Eating Animals, p. 252. ↩︎