Misschien heb je het zelf ook wel eens gehoord: “God beloofde toch een land vloeiende van melk en honing? Dus waarom zou je als christen veganist zijn?” Het klinkt overtuigend, maar klopt het wel?
Laten we eens beter kijken naar die bekende bijbeltekst.
Geen melkpakken en honingpotten
Wanneer God Mozes roept bij de brandende doornstruik, zegt Hij:
“Ik ben neergedaald om hen te redden uit de macht van de Egyptenaren en hen te leiden naar een goed en uitgestrekt land, een land dat overvloeit van melk en honing.” (Exodus 3:8)1
Veel mensen lezen dit alsof God dierlijke melk en bijenhoning als voedsel aanbeveelt. In de teksten in Deuteronomium waar dit idee terugkomt legt de auteur echter een ander verband:
“Luister dan, Israël, en neem ze nauwlettend in acht! Dan zal het u goed gaan en zult u zeer talrijk worden – zoals de HEERE, de God van uw vaderen, tot u gesproken heeft – in het land dat overvloeit van melk en honing.” (Deuteronomium 6:3)
“opdat u uw dagen zult verlengen in het land waarvan de HEERE uw vaderen gezworen heeft het hun en hun nageslacht te geven, een land dat overvloeit van melk en honing.” (Deuteronomium 11:9)
Als de auteur dus invulling geeft aan het idee dan spreekt hij over vruchtbaarheid, over nageslacht krijgen en niets met dieren houden.
Ook wanneer de verspieders het beloofde land gaan verkennen, nemen ze heel andere bewijzen van overvloed mee:
“Ze kwamen tot aan het Eskoldal. Daar sneden ze een rank af met één druiventros, die ze met z’n tweeën aan een draagstok moesten dragen. Ook namen ze granaatappels en vijgen mee.” (Numeri 13:23)
En ze verklaren:
“Wij zijn in het land geweest waarheen u ons gestuurd hebt; werkelijk, het vloeit over van melk en honing; dit is zijn vrucht.” (Numeri 13:27)
Met andere woorden: de overvloed wordt zichtbaar in de vruchten van de aarde, niet in dierlijke producten.
Symbolisch beeld van overvloed
“Melk en honing” zijn symbolen. Melk verwijst naar dieren die jongen krijgen en gezond leven; honing naar bijen die bloemen bestuiven en het land vruchtbaar maken. Het beeld gaat over een ecosysteem waarin alles bruist van leven.
Het is dus geen oproep om koeien te melken of bijen te beroven, maar een poëtische manier om een land vol vitaliteit en vruchtbaarheid te beschrijven.
Wist je dit over honing?
Het Hebreeuwse woord dvash (Heb. דְּבָשׁ) betekent niet alleen bijenhoning, maar dadelsiroop of vruchtensiroop. Dat waren in de oudheid belangrijke basisvoedsel en wordt nog steeds veel gebruikt in het Midden-Oosten. Wanneer de Bijbel dus spreekt over “honing”, kan het best gaan om een zoete vruchtensiroop. Er zijn er zelfs die zeggen dat het bijna nooit als bijenhoning gebruikt wordt:
“While the term “honey” (dvash in Hebrew) appears 55 times in the Bible, it refers to date or fig honey in all but two references: Judges 14:8-9, when Samson took honey from the lion’s carcass, and I Samuel 14:27, when Jonathan dipped his rod in a honeycomb during a battle and his countenance brightened.”2
“Honey in the Bible (Heb. devash) is predominantly the thick, sweet syrup produced from dates and known to the Arabs as dibs. Apiculture seems to have been unknown in Palestine; the few explicit references in the Bible to bees’ honey pertain to the wild variety. While the date itself is never mentioned, the inclusion of honey among the seven characteristic products of the land listed in Deuteronomy 8:8 indicates that, like all the others, it too derives from the soil.”3
En melk dan?
Ook “melk” hoeft niet letterlijk dierlijke melk te betekenen. In sommige teksten kan het net zo goed “vetheid”, “rijkdom” of “overvloed” aanduiden. Het is een poëtische manier om te zeggen dat het land vruchtbaar is, dat er genoeg voedsel is om het nageslacht groot te brengen.
Terug naar Eden
Als we de Bijbel als geheel bekijken, zien we een lijn die steeds teruggaat naar vrede en overvloed zonder uitbuiting.
“God zei: Zie Ik geef u al het zaaddragende gewas op de hele aarde en alle bomen met zaaddragende vruchten; dat zal u tot voedsel dienen.” (Genesis 1:29)
En in het visioen van Gods komende rijk lezen we:
“Men zal nergens kwaad doen of verderf stichten op heel Mijn heilige berg, want de aarde zal vol zijn van de kennis van de HEER, zoals het water de bodem van de zee bedekt.” (Jesaja 11:9)
Het ideaal van Gods schepping is duidelijk: overvloed en harmonie, niet uitbuiting en dood.
Wat betekent dit voor ons?
De belofte van een land “vloeiende van melk en honing” is dus geen vrijbrief voor dierlijke consumptie, maar een visioen van een wereld waarin mens, dier en natuur samen floreren.
Door te kiezen voor een plantaardige levensstijl kunnen wij vandaag al iets zichtbaar maken van dat beloofde koninkrijk: een leven dat recht doet aan Gods schepping, en waarin we dieren laten genieten van wat voor hén bedoeld is: melk voor hun jongen, honing voor de bijen.
Misschien is dat wel de mooiste manier om de belofte van melk en honing in praktijk te brengen.
Bronnen
- Matthew A. King, I Will Abolish the Bow (2025).
- Artikel: “Milk and Honey” op Swords to Plowshares.
- Artikel: “Honey” in de Jewish Virtual Library.
Voetnoten
- Dit concept komt ook terug in Exodus 13:5, 33:3; Numeri 13:27, 14:8, 16:13; Deuteronomium 6:3, 11:9, 26:9, 26:15, 27:3, 31:20; Jeremia 11:5, 32:22; Ezechiel 20:6 en 20:15 ↩︎
- Balashon – Hebrew Language Detective: dvash ↩︎
- Balashon – Hebrew Language Detective: dvash ↩︎
Bedankt voor deze uitleg. Ik ben nog wat twijfelend tussen vegatarisch en vegan en deze kreet (melk en honing) kwam kort geleden bij mij op. Iknhas al wel de gedachte er bij dat dit waarschijnlijk niet voldoende is om van te leven.
Toch wordt de kreet wel gebruikt en was het dus normaal om dit te eten. Het wordt ook nergens verboden. (Vlees ook niet, trouwens). Er worden zelfs voorschriften gegeven om vlees niet in melk te koken.
Ik blijf het lastig vinden om een keus te maken. En hoef dat denk ik ook niet te doen. Bio industrie is in ieder geval niet wat God voor ogen had. En het regelmatig consumeren van rood vlees kan ontstekingen veroorzaken. Ook niet handig dus. Lastig allemaal om je weg in te vinden.